Zachowek – komu przysługuje i jak go dochodzić?

Zachowek to jedno z najczęściej poruszanych zagadnień w prawie spadkowym. Choć wiele osób o nim słyszało, niewielu wie, kto dokładnie może się o niego ubiegać, w jakich sytuacjach i jak wygląda dochodzenie roszczeń. W tym artykule rozwiewamy najczęstsze wątpliwości i podajemy praktyczne przykłady.

Czym jest zachowek?

Zachowek to roszczenie pieniężne przysługujące najbliższym członkom rodziny spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniejszą część majątku, niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego.

Zachowek nie oznacza fizycznego udziału w spadku (np. nieruchomości), ale prawo do żądania odpowiedniej sumy pieniężnej od spadkobiercy (lub obdarowanego).

Komu przysługuje zachowek?

Prawo do zachowku mają wyłącznie najbliżsi członkowie rodziny, którzy dziedziczyliby po spadkodawcy z ustawy, czyli:

• zstępni (dzieci, wnuki),
• małżonek,
• rodzice – ale tylko wtedy, gdy spadkodawca nie miał dzieci.

Uwaga: Rodzeństwo, kuzyni, teściowie czy dalsza rodzina nie mają prawa do zachowku.

Ile wynosi zachowek?

Zachowek to:

½ udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie z ustawy,

⅔ udziału, jeśli osoba uprawniona jest trwale niezdolna do pracy lub jest małoletnia.

Przykład:
Jan zmarł, pozostawiając testament, w którym cały majątek (wart 600 000 zł) zapisał swojej konkubinie. Miał jedną córkę Annę, która nie otrzymała nic.

➡️ Gdyby nie było testamentu, Anna odziedziczyłaby całość (600 000 zł).
➡️ Jako osoba pełnoletnia i zdolna do pracy, przysługuje jej ½ tego udziału = 300 000 zł zachowku.

Jak oblicza się zachowek?

Aby ustalić wysokość zachowku, bierze się pod uwagę:

• wartość spadku w chwili śmierci spadkodawcy,
• darowizny uczynione za życia (np. przekazanie mieszkania jednej z osób),
• długi spadkowe, które pomniejszają wartość spadku.

Przykład:
Marta podarowała za życia synowi mieszkanie warte 500 000 zł, a drugi syn nie dostał nic. Po śmierci okazuje się, że wartość pozostałego majątku to tylko 100 000 zł.

➡️ Do masy spadkowej dolicza się mieszkanie (500 000 + 100 000 = 600 000 zł)
➡️ Syn, który nie dostał nic, może żądać zachowku od brata, który dostał mieszkanie.

Kiedy NIE przysługuje zachowek?

Zachowek nie należy się, jeśli:

• osoba została wydziedziczona w testamencie z ważnych powodów (np. uporczywego postępowania wbrew woli spadkodawcy),
• osoba zrzekła się dziedziczenia w formie aktu notarialnego,
• osoba odrzuciła spadek lub została uznana za niegodną dziedziczenia.

Jak dochodzić zachowku?

Wezwanie do zapłaty – najlepiej listem poleconym lub przez prawnika. Warto wskazać wyliczoną kwotę i termin płatności.

Pozew do sądu cywilnego – jeśli druga strona odmawia zapłaty lub ignoruje wezwanie.

Gdzie złożyć pozew?

W sądzie rejonowym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Termin przedawnienia roszczenia o zachowek

Roszczenie o zachowek przedawnia się po:

• 5 latach od ogłoszenia testamentu (dla dziedziczenia testamentowego),
• 5 latach od śmierci spadkodawcy (dla dziedziczenia ustawowego).

Po tym czasie uprawniony nie może skutecznie dochodzić roszczenia przed sądem.

Czy warto skorzystać z pomocy prawnika?

Zdecydowanie tak – zwłaszcza gdy:

• majątek jest złożony (np. zawiera nieruchomości, długi),
• dochodzi do sporu między członkami rodziny,
• spadkobiercy nie współpracują.

Prawnik pomoże nie tylko prawidłowo wyliczyć wartość zachowku, ale również poprowadzi negocjacje lub proces sądowy.

Podsumowanie – najważniejsze informacje

Masz pytania dotyczące zachowku?

Skontaktuj się z kancelarią – każda sprawa spadkowa jest inna i warto skonsultować się indywidualnie.