Odszkodowanie za pobyt w więzieniu komunistycznym (PRL) - Represje - Warszawa - Wyrok

UZASADNIENIE

Formularz UWO

Sygnatura akt

XII Ko 47/19

WNIOSKODAWCA

HR, syn AD, zam. ____ Pełnomocnik: adwokat Ewa Wąsowicz

ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

295 795 (dwieście dziewięćdziesiąt pięć tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt pięć) złotych

Odsetki ustawowe od dania uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

2 000 000 (dwa miliony) złotych

Odsetki ustawowe od dania uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

3.

Inne

Zwrot kosztów postępowania, w tym kosztów wynagrodzenia pełnomocnika według norm przepisanych 

Ustalenie faktów

Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 13 grudnia 1948 r. w sprawie o sygn. akt Sr 957/48 AR został uznany za winnego tego, że „w dniu 17 czerwca 1948 r., jako sołtys wsi W, gm. Kampinos, pow. Sochaczew, mając wiarygodną wiadomość, że PR i SM, szukając kontaktu z bandami, celem połączenia się  z nimi, oraz że PR posiada nielegalnie pistolet, nie zameldował o tym natychmiast władzom powołanym do ścigania przestępstw, czym dopuścił się przestępstwa z art. 18§2 Dekretu z dnia 18.02.1949 r. 

Za zarzucane mu czyny AR został skazany na karę 5 lat pozbawienia wolności. Wyrok został zaskarżony przez obrońcę AR. Postanowieniem z dnia 18 lutego 1949 r. Najwyższy Sąd Wojskowy w sprawie S 3827/48 utrzymał wyrok w mocy.  

Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 13 grudnia 1948 r.

akta IPN, k. 78 w pliku BU 999/458 na płycie 

Skarga rewizyjna adwokata WSZ

akta IPN, k. 83 w pliku BU 999/458 na płycie 

Postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego  z dnia 18 lutego 1949 r. 

akta IPN, k. 90 w pliku BU 999/458 na płycie 

3.1.2.

AR był pozbawiony wolności od dnia 21 czerwca 1948 r. do dnia 15 kwietnia 1953 r., a więc przez 1759 dni (4 lata, 9 miesięcy i 24 dni). Był to okres największego komunistycznego reżimu, kiedy pobyt w więzieniach za przestępstwa polityczne wiązał się z najcięższymi warunkami pobytu. AR wyszedł na wolność w wyniku postanowienia Wojskowego Prokuratora Rejonowego w Warszawie z dnia 10 kwietnia 1953 r. o zastosowaniu amnestii, na mocy którego kara AR została zmniejszona o jedną trzecią, tj. do 3 lat i 4 miesięcy.

Kwestionariusz personalny

akta IPN, k. 90 w pliku BU 0207/2291 na płycie 

Postanowienie o zastosowaniu amnestii

akta IPN, k. 117 w pliku BU 999/458 na płycie 

Zawiadomienie o zwolnieniu z więzienia karnego

akta IPN, k. 119 w pliku BU 999/458 na płycie 

3.1.3.

AR podczas śledztwa osadzony był w więzieniu przy PUBP w Sochaczewie oraz w Więzieniu Mokotów w Warszawie. Karę odbywał w Centralnym Więzieniu w Rawiczu, a od października 1950 r. w Ośrodku Pracy Więźniów w Strzelcach Opolskich.

Wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania z osadzeniem przy PUBP w Sochaczewie

akta IPN, k. 23 w pliku BU 999/458 na płycie

Nakaz przyjęcia do Więzienia Mokotów

akta IPN, k. 34 w pliku BU 999/458 na płycie

Skorowidz więźniów Rawicz

akta IPN, k. 1 w pliku Skorowidz więźniów IPN Po 3_43 na płycie

3.1.4.

Po powrocie z więzienia AR niechętnie opowiadał o tym, co przeżył przez prawie 5 lat w więzieniach. Z wiarygodnych zeznań wnioskodawcy wynika, że wprawdzie ojciec nigdy nie przyznał, że był poddawany torturom, ale opowiadał o swoim pobycie w karcerze, o słabym odżywianiu w więzieniu w Rawiczu oraz przymusowej pracy w więzieniu w Strzelcach Opolskich. Najbardziej dolegliwe dla AR było obciążenie psychiczne, z którym wiązał się pobyt w więzieniach, codzienny strach o własne życie, nigdy nie było wiadomo, kogo strażnicy wyciągną z zatłoczonej celi i czy ta osoba jeszcze wróci. Dodatkowo ojciec wnioskodawcy pozostawił na wolności swoją żonę oraz małoletniego syna – HR, którzy pod jego nieobecność w tamtych trudnych czasach, byli zdani na siebie, musieli prowadzić dom oraz duże gospodarstwo rolne. Komunikacja osadzonych ze światem zewnętrznym była ograniczona, co stanowiło niewątpliwe kolejną dolegliwość. Listy były cenzurowane, tak naprawdę ojciec wnioskodawcy nie mógł podzielić się ze swoją żoną i synem przeżyciami z więzienia, a jedynie pisać o tym, że czuje się dobrze i chwalić warunki panujące w więzieniu. AR przez okres pozbawienia wolności stracił wszystkie zęby, częściowo utracił słuch, a po wyjściu na wolność wciąż uskarżał się na bóle brzucha i kręgosłupa, jego stan zdrowia uległ znacznemu, ogólnemu pogorszeniu.

Zeznania HR

t. I, k. 35-38

Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

ocena DOWODów

Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

3.1.1.

Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 13 grudnia 1948 r.

Postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego  z dnia 18 lutego 1949 r. 

Skarga rewizyjna adwokata WSZ

Sąd nie neguje prawdziwości dokumentów. Są to dokumenty oficjalne, urzędowe, znajdujące się w aktach IPN.

3.1.2.

Kwestionariusz personalny

Postanowienie o zastosowaniu amnestii

Zawiadomienie o zwolnieniu z więzienia karnego

Dokumenty nie budzą wątpliwości Sądu, są autentyczne i wiarygodne.

3.1.3.

Wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania z osadzeniem przy PUBP w Sochaczewie

Nakaz przyjęcia do Więzienia Mokotów

Skorowidz więźniów Rawicz

Dokumenty nie budzą wątpliwości Sądu, są autentyczne i wiarygodne.

3.1.4.

Zeznania HR

Dokonując oceny zeznań HR, Sąd uznał je za całkowicie wiarygodne i rzetelne. Są one spójne, logiczne, potwierdzone przez pozostały materiał zgromadzony w sprawie – dokumenty znajdujące się w aktach IPN. HR autentycznie opisuje zaistniałe wydarzenia oraz stan ojca AR po powrocie z zakładu karnego, nie próbuje ubarwiać krzywd wyrządzonych ojcu przez reżim komunistyczny, otwarcie przyznaje, że o pewnych sprawach zaistniałych w czasie odbywania kary ojciec nie chciał opowiadać.

Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

5.1.

Kwota główna

Odsetki

5.1.1

87 000 (osiemdziesiąt siedem tysięcy) złotych

Odsetki ustawowe od dania uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Art. 8 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej: Ustawa) stanowi, że osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci, rodziców.

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził nieważność Wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 13 grudnia 1948 r. w sprawie o sygn. akt Sr 957/48 oraz Postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 18 lutego 1949 r. w sprawie o sygn. Akt S 3827/48. AR zmarł 09 maja 1987 r., jego żona HR zd. M zmarła 14 grudnia 2000 r. Jedynym uprawnionym do dochodzenia odszkodowania oraz zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 1 Ustawy jest jedyny syn AR - wnioskodawca HR.

Mimo iż AR, jako sołtys wsi W, nie działał bezpośrednio w strukturach walczących z komunistyczną władzą to fakt, iż posiadając taką wiedzę, nie zameldował on rządzącym o RP i MSZ, którzy chcieli dołączyć do grup zwalczających powojenną władzę jest zdaniem Sądu działaniem na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, co zostało już stwierdzone postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 lutego 2019 r. w sprawie o sygn. akt XVIII Ko 69/18. Co więcej, z zeznań HR wynika, że AR należał do bliżej nieokreślone organizacji, która sprzeciwiała się kolektywizacji wsi i była prześladowana przez ówczesną władzę komunistyczną.

Wskazać należy, że zgodnie z ugruntowanym poglądem doktryny i orzecznictwa koniecznym warunkiem dla uznania, iż określona szkoda może być dochodzona na gruncie przepisów Ustawy jest ustalenie, że istnieje bezpośredni i adekwatny związek przyczynowy między powstałą szkodą o charakterze majątkowym, a unieważnionym wyrokiem Sądu. Oznacza to, że przedmiotem roszczeń odszkodowawczych są tylko te niekorzystne następstwa, które powstały w związku z wykonaniem unieważnionego wyroku (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 grudnia 2018 r., w sprawie o sygn. akt II AKa 300/18). AR był pozbawiony wolności przez okres 4 lat, 9 miesięcy i 24 dni, co daje w przybliżeniu 58 miesięcy. W tym czasie nie mógł prowadzić działalności zarobkowej, która dawała mu utrzymanie przed pozbawieniem wolności – gospodarstwa rolnego. Nie jest łatwo odnieść poziom życia panującego po wojnie do obecnie panującej sytuacji. To co dziś jest podstawą egzystencji, w latach 40-tych i 50-tych mogło być uznane za luksus. Jak zaznaczył sam wnioskodawca, zarówno ojciec – AR, jak i matka, pracowali w gospodarstwie rolnym po równo, a pieniędzy pochodzących z tej działalności starczało na tyle, że nikt w rodzinie nie chodził głodny, co w czasach powojennych wcale nie było rzeczą oczywistą. W związku z powyższym, Sąd uznał za stosowne przyznanie odszkodowania w wysokości 1500 zł za jeden miesiąc pozbawienia wolności, biorąc pod uwagę fakt, że płaca minimalna w 2019 r. stanowiła przybliżoną wartość – 1634 zł netto oraz przyjmując, że dochód pochodzący z gospodarstwa rolnego przed pozbawieniem AR wolności był wynikiem pracy zarówno jego jak i jego żony HR, bowiem szkoda wynikająca z niesłusznego skazania stanowi różnicę między ustalonym stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby wnioskodawcy nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym, z chwili odzyskania wolności (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 listopada 2018 r., w sprawie o sygn. akt. II AKa 174/18).

Zadośćuczynienie

5.2.

Kwota główna

Odsetki

5.2.1

700 000 (siedemset tysięcy) złotych

Odsetki ustawowe od dania uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Art. 8 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej: Ustawa) stanowi, że osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci, rodziców.

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził nieważność Wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 13 grudnia 1948 r. w sprawie o sygn. akt Sr 957/48 oraz Postanowienia Najwyższego Sądu Wojskowego z dnia 18 lutego 1949 r. w sprawie o sygn. Akt S 3827/48. AR zmarł 09 maja 1987 r., jego żona HR zmarła zd. M zmarła 14 grudnia 2000 r. Jedynym uprawnionym do dochodzenia odszkodowania oraz zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 1 Ustawy jest jedyny syn AR- wnioskodawca HR.

Mimo iż AR, jako sołtys wsi W, nie działał bezpośrednio w strukturach walczących z komunistyczną władzą to fakt, iż posiadając taką wiedzę, nie zameldował on rządzącym o RP i MSZ, którzy chcieli dołączyć do grup zwalczających powojenną władzę jest zdaniem Sądu działaniem na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, co zostało już stwierdzone postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 lutego 2019 r. w sprawie o sygn. akt XVIII Ko 69/18. Co więcej, z zeznań HR wynika, że AR należał do bliżej nieokreślone organizacji, która sprzeciwiała się kolektywizacji wsi i była prześladowana przez ówczesną władzę komunistyczną.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach w Wyroku z dnia 30 listopada 2018 r., w sprawie o sygn. akt II AKa 483/18 zadośćuczynienie orzekane na podstawie Ustawy ma zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia i doświadczenia pokrzywdzonego związane z niesłusznym pozbawieniem wolności. Jest ono pewnego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu, od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi. W każdej tego typu sprawie konieczne jest, zatem dokładne oszacowanie wszystkich krzywd, które wynikają m.in. z czasu trwania izolacji oraz jej warunków, a także na nieodwracalność ich skutków również w sferze zdrowotnej. AR został pozbawiony wolności, jako 47-letni mężczyzna, a na wolność wyszedł mając 52 lata. W zakładzie karnym spędził aż 58 miesięcy, tylko, dlatego, że jako sołtys nie poinformował o osobach działających w strukturach działających na rzecz niepodległego bytu Polski. Zachowanie takie ciężko zakwalifikować nawet w kategoriach wykroczenia. Po powrocie z więzienia AR niechętnie opowiadał o tym, co mu się przydarzyło i jak był traktowany, wiadomo jednak, że podczas odbywania kary był on poddawany represjom, takim jak wymuszanie zeznań czy izolowanie w karcerze, w którym z sufitu kapała woda, bez możliwości spoczynku. Gorsze jednak od fizycznego i psychicznego znęcania się było życie przez 58 miesięcy w ogólnej atmosferze strachu, jaka w tamtych czasach panowała w więzieniach, zwłaszcza wśród więźniów politycznych, kiedy każdy pozbawiony wolności codziennie bał się o własne życie. Z relacji wnioskodawcy, którą przekazał mu ojciec wynika, że powszechną praktyką było brutalne bicie i wieszanie na drążku podczas przesłuchań, zdarzało się, że osadzeni nigdy z takich przesłuchań nie wracali. W zakładzie karnym w Rawiczu więźniowie, w tym AR, otrzymywali niewielkie racje żywieniowe, który były dla nich niewystarczające. Przeniesiony do zakładu karnego w Rawiczu, AR został przywitany przez strażników słowami „przyszedł żywy, ale żywy stąd nie wyjdzie”, co z całą pewnością mogło wzbudzić uzasadnioną obawę o własne życie i zabić nadzieję na wyjście na wolność. W Strzelcach Opolskich AR był zmuszany do niewolniczej pracy, za którą nie otrzymywał wynagrodzenia. Przez okres pozbawienia wolności AR, który na wolności pozostawił żonę i małoletniego syna, miał nikłą możliwość porozumiewania się z rodziną, gdyż korespondencja była cenzurowana do tego stopnia, że jedyne, co mógł w niej zawrzeć to informację, że u niego wszystko jest dobrze. W czasie prawie 5 lat pozbawienia wolności, jedynie dwa razy odbywał widzenia ze swoją rodziną, z żoną i synem w Rawiczu oraz z bratem w Strzelcach Opolskich.  Po opuszczeniu zakładu karnego w Strzelcach Opolskich, AR wrócił do domu osłabiony, bez zębów, częściowo głuchy, uskarżał się na bóle brzucha i kręgosłupa. Przeżycia z okresu pozbawienia wolności sprawiły, że jeszcze długo po tym okresie w nocy dręczyły go koszmary i miał problemy ze snem.

Ustalając wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, należy mieć na uwadze również skutki, jakie izolacja spowodowała dla dobrego imienia wnioskodawcy (w przedmiotowej sprawie ojca wnioskodawcy) oraz jego pozycji w środowisku (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 listopada 2018 r., w sprawie o sygn. akt. II AKa 174/18). Wnioskodawca wspomina, że po wyjściu z więzienia zarówno ojciec jak i jego rodzina byli obiektem szykan oraz znajdowali się na „celowniku”, mieli trudności np. z robieniem zakupów, gdyż powszechnie uważano, że AR nie zgadza się z polityką partii. Mimo iż w czasie aresztowania AR był sołtysem, po wyjściu na wolność nie miał już szans na ponowne zajęcie tego stanowiska. Co więcej, z uwagi na charakter czynu, za który został pozbawiony wolności, zwiększono wobec niego obowiązkowe dostawy nałożone na rolników, co również było formą represji.

Sąd uznał za zasadne przyznanie zadośćuczynienia w wysokości 700 000 zł. Sąd przyjął, że aby zrekompensować okres, w którym AR był niesłusznie pozbawiony wolności, biorąc pod uwagę krzywdy, których doznał w czasie pobytu w zakładach karnych oraz po ich opuszczeniu, za jeden miesiąc pozbawienia wolności należy przyznać kwotę 12 000 zł. Bez wątpienia nie istnieje obiektywny wyznacznik, który pozwoliłby przeliczyć, jaka kwota zrekompensuje niesłuszne skazanie. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 22 listopada 2018 r., w sprawie o sygn. akt. II AKa 174/18 „funkcja kompensacyjna zadośćuczynienia sprawia, iż z jednej strony - nie może mieć ono jedynie charakteru symbolicznego, zaś z drugiej - nie może być nadmiernym ekwiwalentem pieniężnym w stosunku do krzywdy i być źródłem nieuzasadnionej korzyści majątkowej”. W przedmiotowej sprawie, zdaniem Sądu, kwota 700 000 zł jest kwotą, która w najlepszym stopniu oddaje sytuację AR i rekompensuje poniesione przez niego cierpienia.

Inne

5.3.

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

6.1.

Kwota główna

Odsetki

6.1.1

87 000 (osiemdziesiąt siedem tysięcy) złotych.

Odsetki ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zadośćuczynienie

6.2.

Kwota główna

Odsetki

6.2.1

700 000 (siedemset tysięcy) złotych

Odsetki ustawowe od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Inne

6.3.

6.3.1

Sąd postanowił nie zaliczyć w poczet odszkodowania zwrotu kosztów z tytułu wydanych przez represjonowanego AR wydatków, jakie poniósł na ustanowionego przez siebie adwokata. Zgodnie z art. 8 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia lub decyzji. Zdaniem Sądu koszt pomocy prawnej nie może zostać objęty tym przepisem. 

Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Koszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

3.

Sąd postanowił zasądzić na rzecz wnioskodawcy HR kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem kosztów poniesionej pomocy prawnej

4.

Sąd postanowił kosztami procesu obciążyć Skarb Państwa.

Wyrok dotyczy odszkodowania za pobyt w więzieniu komunistycznym